Joël Dicker: 'Er zijn geen slechte gevoelens' (2024)

Dat het bij anderen altijd mooier is dan bij jezelf, is een centraal gegeven in Het boek van de Baltimores. Het is de nieuwe roman van de Zwitserse schrijver Joël Dicker (1985) die twee jaar geleden in Nederland doorbrak met De waarheid over de zaak Harry Quebert. Dicker roemt zelf het mooie vlakke Nederland waar hij twee dagen eerder doorheen is gereisd. Ik zeg hem dat wij juist net zo reageren als we zijn Zwitserse bergen zien. ‘Tja, Het gras is altijd groener.’

Een razend druk weekend heeft Joël Dicker achter de rug. Eerst was hij te gast op het Boekenbal - ‘nee, ik heb niets meegenomen van het decor, niemand had me verteld dat dat moest’, zegt hij verontschuldigend - daarna volgde een korte tour langs boekhandels door heel Nederland en nu een lange dag vol interviews. Komt hij nog wel toe aan schrijven? Dicker: ‘Ze zeggen altijd, als je iets gedaan wil krijgen moet je het aan drukke mensen overlaten’.

Maar werd het niet anders toen er ineens zo veel succes op je af kwam? Je moet je tijd nog beter verdelen tussen schrijven, het promoten van het boek en alle aandacht?
‘Ze zeggen niets voor niets, als je iets gedaan wil hebben, laat het aan drukke mensen over. Hoe meer je doet, hoe meer je aankan. Voor mij was het echter niet zo moeilijk. Als ik het boek ergens moest promoten, dan was het daar meestal nog niet bekend en stond ik nog niet in het centrum van de aandacht. Iedere keer voelt het alsof je opnieuw moet beginnen. Zo is het nu ook met dit boek. Dat is net pas verschenen. Ik vind dat een gezonde werkwijze.’

In beide boeken ondervindt de schrijver Marcus Goldman moeite om aan een nieuwe roman te beginnen, maar op een andere manier. In Harry Quebert heeft hij echt een writers block. In De Baltimores blijft hij wachten tot het verhaal zich aandient.
‘Ik weet niet of hij in De Baltimores echt last daarvan heeft. In het eerste boek heeft hij echt een probleem dat hij moet overwinnen. Het was voor hem heel natuurlijk om zijn eerste boek te schrijven. Daar is hij klaar mee en dan worstelt hij met de vraag wat het inhoudt om een schrijver te zijn. In De Baltimores levert hij geen strijd, maar is hij bezig om met een nieuw boek te beginnen. Het contrast met zijn buurman die er iedere morgen voor gaat zitten (maar niets te vertellen heeft), is natuurlijk groot. Hij wandelt wat en zwemt wat en zijn buurman vraagt hem wat hij in hemelsnaam aan het doen is. “Wat jij doet is geen werken”, zegt hij. Waarop hij antwoordt dat hij dat wel degelijk aan het doen is. Zo werkt het ook voor mij.’

Je wacht tot het verhaal zich bij je aandient?
‘Natuurlijk moet je een verhaal hebben om te vertellen, anders wordt het een beetje saai. Maar in het begin van het proces schrijf ik niet veel. Ik weet dat ik in het verhaal zit als ik de personages voor me zie. Soms zit ik er dan heel diep in. Als ik stop en een biertje met vrienden in de kroeg ga drinken, ben ik er toch niet helemaal bij. Ik ben echt 120 procent toegewijd aan mijn verhaal. Om het waarachtig voor mijn lezers te maken, moet ik er eerst zelf helemaal in geloven.’

Hoe ziet die eerste fase er dan uit? Ben je net als Marcus een beetje aan het wandelen en schrijf je af en toe wat op?
‘Ik laat het verhaal groeien in mijn hoofd. Het is net als wanneer je pasta wil maken. Dan moet je eerst water aan de kook brengen. Misschien doe je wat zout erbij, maar verder doe je nog niet zo veel. Toch is voor mij dat proces heel duidelijk, al kan het best lang duren. Ik maak een keuze uit de verschillende ideeën, mix verhaallijnen die ik graag wil vertellen en denk na over de thema’s waar ik het over wil hebben. Dat moet voor mezelf duidelijk zijn, voordat ik het verhaal ga vertellen aan de lezers. Anders verdwalen de lezers erin. Het maakt ook niet uit, als dat lang duurt. Tijd is mijn bondgenoot.’

Dat is niet het geval met Marcus in Harry Quebert?
‘Zeker niet en daarom verknoeit hij het. Hij schrijft een slecht boek en zegt dingen die niet kloppen, omdat hij er niet de tijd voor heeft genomen. Dat kan lastig zijn als je een contract voor meerdere boeken hebt afgesloten binnen een bepaalde periode en de uitgever in je nek hijgt. Ik kan er de tijd voor nemen en dat vind ik heel fijn.’

Je hebt eerder verteld dat er na een eerste versie een heel proces van herschrijven volgt. Kun je met dat hele verhaal in je hoofd dan nog grote veranderingen aanbrengen?
‘Vergelijk het met dat je van de ene naar de andere stad rijdt. Je pakt echter niet de autosnelweg en volgt ook niet de gps, maar je instinct. Het schrijven van een boek is voor mij hetzelfde. Toen we afgelopen zaterdag naar al die boekhandels reden, was ik graag vaker gestopt om dingen te bekijken. De tendens is echter dat we dat soort dingen niet meer doen. Als we op vakantie gaan, plannen we alles. Je gaat van de ene vastgelegde plek naar de andere, tenminste de meesten van ons. Ergens heen gaan en dan maar zien hoe het is, is een luxe die we ons nauwelijks meer veroorloven.’

Door dat niet meer te doen, sluit je het toeval uit?
‘Precies en dat is jammer.’

Beide boeken zijn tegelijkertijd grote constructies van verhalen, met veel sprongen in de tijd. Wanneer is voor jou duidelijk dat je het zo wil vertellen?
‘Ik schrijf het al vanaf het begin zo, zoals de lezers het uiteindelijk ook lezen. Ik ontdek al schrijvende. Het zit zo in mijn hoofd en helpt me het overzichtelijk te houden. Als ik dat overzicht heb, moet het ook duidelijk voor de lezers kunnen zijn. In het herschrijven pas ik veel dingen aan, ik haal details weg of benoem ze nog een keer, omdat het misschien al honderd bladzijden geleden was dat iets ter sprake kwam. Maar ik zou niet een eerste versie kunnen schrijven op een andere, meer lineaire manier en dan stukjes gaan opknippen. Dan is het niet meer duidelijk voor mij en vast ook niet voor de lezers.’

Maar je springt vaak in tijden heen en weer. Is het niet moeilijk dat overzicht te houden?
‘Ja, maar ik vraag ook hetzelfde van de lezers.’

Is dat ook jouw handtekening, jouw stijl?
‘Het is mijn genoegen. Ik doe dat niet met opzet van 'kijk mij nou eens'. Ik vertel het verhaal waarin ik geloof en dat heeft veel verschillende stemmen. Het is ook het type roman dat ik zelf graag wil lezen.’

Je houdt het niet klein. Er zijn veel personages en er ligt grote nadruk op het feit dat ze elkaar verkeerd begrijpen.
‘Hoe meer er zijn, hoe leuker het wordt. Dat is echt zoals ik literatuur zie. De beste leerschool was voor mij ook de Russische klassiekers te lezen; Dostojevski, en Tolstoj. Op een bepaald moment in het boek vraag je je af wie wie is, wiens zoon of dochter dat nu weer is en raak je verdwaald in alle namen. Maar de sfeer is zo krachtig dat je er helemaal in blijft hangen. Die ontploft in je gezicht en neemt je mee in een andere wereld.’

Je hebt zelf ook zo’n wereld geschapen. Is het dan lastig om daar weer afscheid van te nemen? Je besloot immers om terug te keren naar je personage Marcus Goldman.
‘Ik had best moeite om de personages vaarwel te zeggen. Na dit boek de andere personages nog meer dan specifiek Marcus. Ik heb een fijne tijd met ze doorgebracht. Misschien wel meer bij De Baltimores dan bij Harry Quebert. Dat verhaal draaide meer om de plot. Ik denk De Baltimores meer om de personen.’

Toch koos je ervoor om Marcus opnieuw te gebruiken. Voelde je nog verplichtingen naar hoe je hem in Harry Quebert had beschreven?
‘Niet echt. Ik heb daar eigenlijk niet zo over nagedacht. Voor mij was het logisch om te doen, misschien ook omdat Marcus in het eerste boek de verteller is en niet zo heel goed beschreven is. Je weet eigenlijk niet zo heel veel over hem. Ik wilde hem een boek geven waarin hij meer achtergrond kreeg. Ik vond het wel fijn dat ik die kans kreeg.’

In gesprekken in het eerste boek zegt Harry tegen hem dat hij meer zijn eigen leven moet gaan leiden in plaats van het leven van een schrijver. Uit dit boek blijkt dat hij dat leven en dat liefdesverhaal ook al had.
‘Ja maar dat is de manier zoals Harry hem ziet. Je krijgt een verhaal altijd door de perceptie van een ander.’

Een belangrijk thema in De Baltimores is jaloezie, en dan zowel op een negatieve als positieve manier. Je beschrijft hoe jaloezie ook een motor is voor Marcus.
‘Het gaat er inderdaad om wat je kunt doen met een gevoel. Eenzelfde soort gevoel wordt door alle personages op een andere manier beleefd en gebruikt. Het kan je energie geven, maar je ook helemaal neerhalen. Ik vind ook dat er geen slechte gevoelens zijn. Het gaat erom wat je ermee doet; angst, boosheid, jaloezie… De wijze waarop je ermee omgaat, tekent ook wie je bent. Churchill heeft eens gezegd dat succes de vaardigheid is van de ene mislukking naar de volgende mislukking te gaan zonder daarbij je enthousiasme te verliezen.’

De personages hebben hun manier om met die gevoelens om te gaan, maar heb jij daar als schrijver ook een oordeel over?
‘Ik ben de persoon die de brug slaat tussen de personages en het verhaal en de lezers. Ik ben de verteller, die verslag doet zonder daar een oordeel bij te hebben. Als ik dat wel zou doen, werkt het niet. Ik vind het interessanter om te weten waarom iets gebeurt dan er een mening over te verkondigen. Het voordeel voor mij is dat ik geen heel erg oordelend persoon ben.’

Joël Dicker, Het boek van de Baltimores, Uitgeverij De Bezige Bij.